Điều trị ADHD: Hiểu đúng để chọn liệu pháp tâm lý hay thuốc ADHD
- Mai Trần
- Sep 5
- 9 min read
ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến, ảnh hưởng đến cả trẻ em và người trưởng thành. Người mắc ADHD thường khó tập trung, dễ bốc đồng và gặp nhiều thách thức trong học tập, công việc cũng như các mối quan hệ xã hội.
Ngày nay, điều trị ADHD được triển khai theo hướng toàn diện, kết hợp trị liệu ADHD với các phương pháp dùng thuốc ADHD nhằm kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về những lựa chọn điều trị phổ biến nhất hiện nay.
Tổng quan về ADHD
ADHD là một rối loạn thần kinh phát triển có đặc trưng bởi ba nhóm triệu chứng chính: thiếu chú ý, tăng động và bốc đồng. Trẻ em mắc ADHD thường khó tập trung vào các nhiệm vụ kéo dài, dễ bị xao nhãng, thường xuyên quên đồ dùng học tập hoặc không hoàn thành công việc. Ở người trưởng thành, triệu chứng có thể biểu hiện qua sự thiếu tổ chức, khó quản lý thời gian và dễ mất kiên nhẫn trong các tình huống hàng ngày.
Nguyên nhân của ADHD chưa được xác định hoàn toàn, nhưng nhiều nghiên cứu chỉ ra sự kết hợp của các yếu tố di truyền, bất thường trong hoạt động não bộ và môi trường sống. Tỷ lệ di truyền ADHD có thể lên tới 70-80%, cho thấy vai trò quan trọng của gen. Ngoài ra, các yếu tố như sinh non, cân nặng thấp khi sinh hoặc tiếp xúc với chất độc hại trong thai kỳ cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc ADHD.
Một điểm quan trọng cần lưu ý là ADHD không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn tạo áp lực lớn lên gia đình và xã hội. Nếu không được phát hiện sớm, trẻ có thể gặp khó khăn trong học tập, dễ bị gắn nhãn là “lười biếng” hoặc “nghịch ngợm”. Trong khi đó, người trưởng thành có thể gặp trở ngại trong công việc, khó duy trì các mối quan hệ và dễ rơi vào căng thẳng, lo âu. Do đó, việc chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời là vô cùng cần thiết để giảm thiểu các tác động tiêu cực và giúp người bệnh phát triển tiềm năng một cách trọn vẹn.
Trị liệu ADHD: Giải pháp không dùng thuốc trong điều trị
Trong nhiều trường hợp, trị liệu ADHD là bước quan trọng giúp người bệnh học cách kiểm soát hành vi và cải thiện khả năng tập trung mà không phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc. Các liệu pháp tâm lý thường được áp dụng bao gồm:
Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): hỗ trợ thay đổi suy nghĩ tiêu cực, rèn luyện kỹ năng quản lý thời gian, sắp xếp công việc và kiểm soát bốc đồng.
Liệu pháp hành vi (Behavioral Therapy): tập trung vào việc củng cố hành vi tích cực, thiết lập hệ thống khen thưởng và quy tắc rõ ràng cho trẻ mắc ADHD.
Đào tạo kỹ năng xã hội: giúp người bệnh học cách giao tiếp, hợp tác và xây dựng mối quan hệ lành mạnh, đặc biệt quan trọng với trẻ trong môi trường học đường.
Tham vấn gia đình và huấn luyện cha mẹ: gia đình được hướng dẫn cách đồng hành, thiết lập môi trường hỗ trợ và hạn chế xung đột, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị.
Ưu điểm lớn của trị liệu ADHD là mang tính bền vững, tập trung vào phát triển kỹ năng sống thay vì chỉ làm giảm triệu chứng. Khi được áp dụng đúng cách, liệu pháp tâm lý có thể:
Giúp người bệnh tăng khả năng tự kiểm soát.
Giảm nhu cầu sử dụng liều cao thuốc ADHD.
Hỗ trợ cải thiện hành vi trong học tập, công việc và sinh hoạt hàng ngày.
Trị liệu ADHD không dùng thuốc thường được áp dụng trong các trường hợp:
Trẻ nhỏ (dưới 6 tuổi), khi việc dùng thuốc chưa được khuyến nghị.
Người bệnh có triệu chứng ở mức nhẹ đến trung bình, chưa ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập hoặc công việc.
Người bệnh hoặc phụ huynh mong muốn hạn chế tác dụng phụ từ thuốc.
Trường hợp cần rèn luyện kỹ năng ứng phó lâu dài, song song hoặc trước khi cân nhắc dùng thuốc.
Tại Việt Nam, các phòng tham vấn và trị liệu chuyên nghiệp ngày càng chú trọng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để mang lại hiệu quả tối ưu. Một ví dụ là Văn phòng tham vấn và trị liệu tâm lý Hồng Thu, nơi cung cấp dịch vụ các dịch vụ trị liệu chuyên sâu cho người ADHD, được thiết kế phù hợp cho cả trẻ em và người trưởng thành.
Nếu bạn hoặc người thân đang quan tâm đến hướng can thiệp này, có thể Đặt lịch trị liệu để được đánh giá và xây dựng kế hoạch cá nhân hóa, phù hợp với từng giai đoạn phát triển và nhu cầu cụ thể.
Can thiệp bằng thuốc – “thuốc ADHD”
Bên cạnh các liệu pháp tâm lý, việc sử dụng thuốc ADHD cũng là một trong những hướng điều trị được chứng minh hiệu quả cao, đặc biệt khi triệu chứng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, công việc hoặc mối quan hệ xã hội. Mục tiêu chính của can thiệp bằng thuốc không phải là “chữa khỏi hoàn toàn”, mà là kiểm soát triệu chứng, từ đó tạo điều kiện để người bệnh phát huy khả năng và kết hợp tốt hơn với các phương pháp trị liệu khác.
Nhóm thuốc kích thích thần kinh trung ương
Đây là nhóm thuốc phổ biến nhất trong điều trị ADHD, thường mang lại hiệu quả nhanh chóng. Các hoạt chất thường dùng bao gồm:
Methylphenidate (Ritalin, Concerta…)
Amphetamine và dẫn xuất (Dextroamphetamine, Lisdexamfetamine…)
Các thuốc này giúp tăng nồng độ dopamine và norepinephrine trong não – hai chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng trong sự tập trung và kiểm soát hành vi. Khi dùng đúng liều, người bệnh thường cải thiện rõ khả năng chú ý, giảm bốc đồng và tăng hiệu quả học tập hoặc làm việc.
Nhóm thuốc không kích thích
Trong trường hợp người bệnh không đáp ứng tốt với thuốc kích thích, hoặc xuất hiện nhiều tác dụng phụ, bác sĩ có thể chỉ định thuốc không kích thích như:
Atomoxetine – giúp tăng norepinephrine, tác dụng chậm hơn nhưng ổn định và kéo dài.
Guanfacine và Clonidine – thường dùng bổ trợ, đặc biệt hiệu quả trong việc kiểm soát tăng động và hỗ trợ giấc ngủ.
Nhóm này thường phù hợp với trẻ nhỏ, người có bệnh lý kèm theo hoặc những trường hợp cần giải pháp thay thế an toàn hơn.
Lưu ý khi sử dụng thuốc ADHD
Chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa; tuyệt đối không tự ý mua và sử dụng.
Theo dõi tác dụng phụ: mất ngủ, giảm khẩu vị, lo âu hoặc thay đổi tâm trạng có thể xuất hiện, cần trao đổi ngay với bác sĩ để điều chỉnh liều.
Kết hợp cùng trị liệu ADHD: thuốc thường đạt hiệu quả cao nhất khi đi kèm với liệu pháp tâm lý và sự hỗ trợ từ gia đình, nhà trường hoặc môi trường làm việc.
Xu hướng mới trong điều trị bằng thuốc
Ngoài các lựa chọn truyền thống, một số dạng thuốc ADHD mới đã được phát triển nhằm tăng tính tiện lợi và giảm tác dụng phụ. Ví dụ, Onyda XR – dạng thuốc không kích thích phát hành kéo dài, đang mở ra hướng điều trị mới an toàn hơn cho cả trẻ em và người trưởng thành.
Điều quan trọng là thuốc ADHD chỉ là một phần trong lộ trình điều trị toàn diện. Người bệnh vẫn cần được đánh giá kỹ càng và xây dựng phác đồ cá nhân hóa, kết hợp giữa thuốc và trị liệu.
Lộ trình điều trị ADHD kết hợp
Thực tế cho thấy, điều trị ADHD hiệu quả nhất khi được triển khai theo hướng đa phương thức – nghĩa là kết hợp giữa trị liệu ADHD và thuốc ADHD dựa trên mức độ triệu chứng, độ tuổi và nhu cầu của từng cá nhân. Cách tiếp cận này giúp vừa kiểm soát được biểu hiện rối loạn, vừa trang bị kỹ năng ứng phó lâu dài.
Với trẻ mẫu giáo và tiểu học sớm
Trẻ nhỏ (dưới 6 tuổi) thường được khuyến nghị ưu tiên liệu pháp hành vi và huấn luyện cha mẹ trước khi dùng thuốc.
Nếu triệu chứng nghiêm trọng (ảnh hưởng đến học tập hoặc hành vi xã hội), bác sĩ có thể cân nhắc phối hợp thêm thuốc ở liều thấp.
Với trẻ tuổi đi học và thanh thiếu niên
Thuốc ADHD thường được sử dụng song song với các phương pháp trị liệu tâm lý để tối ưu hiệu quả.
Việc kết hợp này vừa giúp cải thiện khả năng chú ý, vừa hỗ trợ rèn kỹ năng học tập, giao tiếp và quản lý cảm xúc.
Với người trưởng thành
Ở người lớn, thuốc thường đóng vai trò chính trong điều trị, trong khi trị liệu tâm lý (đặc biệt là CBT) giúp phát triển kỹ năng tổ chức công việc, quản lý thời gian và cải thiện mối quan hệ.Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng sự kết hợp này giúp giảm đáng kể tỷ lệ tái phát các khó khăn liên quan đến ADHD.
Mục tiêu chung của lộ trình kết hợp
Giảm triệu chứng cốt lõi: thiếu chú ý, tăng động, bốc đồng.
Cải thiện kỹ năng sống: tổ chức, kiểm soát cảm xúc, giao tiếp xã hội.
Tăng khả năng thích ứng lâu dài: hỗ trợ học tập, công việc, các mối quan hệ.
Cá nhân hóa điều trị: mỗi bệnh nhân có phác đồ riêng, cần được đánh giá và theo dõi định kỳ.
Tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu, quá trình điều trị thường được xây dựng theo 3 bước:
Đánh giá toàn diện: thông qua khám, trắc nghiệm tâm lý và tham vấn cùng chuyên gia.
Xây dựng phác đồ cá nhân hóa: kết hợp trị liệu tâm lý, huấn luyện gia đình và tham vấn y khoa khi cần dùng thuốc.
Theo dõi và điều chỉnh: định kỳ đánh giá lại tiến triển, thay đổi kế hoạch nếu cần để tối ưu hiệu quả.
Nếu bạn đang tìm kiếm giải pháp toàn diện cho người thân hoặc chính mình, đừng ngần ngại Đặt lịch trị liệu hoặc khám tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu. Đội ngũ chuyên gia và bác sĩ sẽ đồng hành cùng bạn trên hành trình vượt qua khó khăn và xây dựng cuộc sống cân bằng, ổn định hơn.
Kết luận
ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh có thể ảnh hưởng sâu rộng đến học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, với sự kết hợp giữa trị liệu ADHD và thuốc ADHD, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát triệu chứng và xây dựng cuộc sống cân bằng hơn. Điều quan trọng là mỗi cá nhân cần một lộ trình điều trị riêng, được thiết kế dựa trên mức độ triệu chứng, độ tuổi và nhu cầu cụ thể
.
Tại Việt Nam, nhiều cơ sở chuyên môn đã áp dụng mô hình can thiệp tích hợp, trong đó Văn phòng tham vấn và trị liệu tâm lý Hồng Thu được đánh giá cao nhờ sự kết hợp giữa trị liệu tâm lý và tham vấn y khoa. Với cách tiếp cận cá nhân hóa, nơi đây đồng hành cùng người bệnh trong việc cải thiện tập trung, kiểm soát hành vi và phát triển kỹ năng sống.
Nếu bạn đang quan tâm đến các lựa chọn điều trị ADHD, hãy cân nhắc trao đổi cùng chuyên gia để có định hướng phù hợp nhất. Đặt lịch hẹn tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu là một bước khởi đầu để được thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách.
Câu hỏi thường gặp về điều trị ADHD (FAQ)
ADHD có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Hiện nay, ADHD chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, với điều trị ADHD đúng cách – kết hợp trị liệu ADHD và thuốc ADHD khi cần, người bệnh có thể kiểm soát triệu chứng hiệu quả, học được kỹ năng ứng phó và duy trì chất lượng cuộc sống ổn định.
Khi nào nên bắt đầu điều trị ADHD?
Càng phát hiện và can thiệp sớm, hiệu quả càng cao. Trẻ nhỏ dưới 6 tuổi thường ưu tiên trị liệu hành vi và huấn luyện cha mẹ. Khi triệu chứng nặng hoặc kéo dài đến tuổi đi học, bác sĩ có thể cân nhắc bổ sung thuốc ADHD.
Thuốc ADHD có gây nghiện không?
Một số thuốc ADHD thuộc nhóm kích thích có thể bị lạm dụng nếu dùng sai cách. Tuy nhiên, khi được kê đơn và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ, nguy cơ gây nghiện rất thấp. Người bệnh cần tuân thủ liều lượng và tái khám định kỳ.
Trị liệu ADHD không dùng thuốc có hiệu quả không?
Có. Trị liệu tâm lý như CBT, hành vi, huấn luyện kỹ năng xã hội hay tham vấn gia đình mang lại hiệu quả rõ rệt, đặc biệt với trẻ nhỏ hoặc trường hợp triệu chứng ở mức nhẹ – trung bình. Trị liệu giúp phát triển kỹ năng sống bền vững mà thuốc không thay thế được.
Người trưởng thành mắc ADHD có cần điều trị không?
Có. ADHD ở người lớn có thể ảnh hưởng đến công việc, các mối quan hệ và sức khỏe tinh thần. Phối hợp giữa thuốc ADHD và trị liệu tâm lý (như CBT) thường là lựa chọn tối ưu để quản lý triệu chứng.
Nên điều trị ADHD ở đâu để an toàn và hiệu quả?
Điều trị cần có sự đồng hành của chuyên gia tâm lý và bác sĩ chuyên khoa. Tại Việt Nam, Văn phòng tham vấn và trị liệu tâm lý Hồng Thu là địa chỉ uy tín, cung cấp dịch vụ đánh giá toàn diện và trị liệu ADHD được thiết kế phù hợp cho từng cá nhân.
