ADHD ở trẻ em: Giải pháp hỗ trợ trẻ ADHD học tập và phát triển toàn diện
- Mai Trần
- Sep 2
- 11 min read
Trong những năm gần đây, vấn đề ADHD ở trẻ em (rối loạn tăng động giảm chú ý) ngày càng được nhiều phụ huynh quan tâm. Đây là một rối loạn phát triển thần kinh có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập, kiểm soát hành vi và sự phát triển cảm xúc của trẻ. Tuy nhiên, các dấu hiệu của ADHD đôi khi rất dễ bị nhầm lẫn với tính cách hiếu động hoặc bốc đồng tự nhiên của trẻ nhỏ. Điều này khiến việc phát hiện và can thiệp sớm trở nên khó khăn.
Bài viết này sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về triệu chứng ADHD ở trẻ em, các yếu tố nguy cơ, cũng như những phương pháp hỗ trợ học tập và quản lý hành vi hiệu quả, để từ đó có định hướng chăm sóc và đồng hành cùng con đúng cách.
ADHD ở trẻ em là gì?
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – rối loạn tăng động giảm chú ý) là một rối loạn phát triển thần kinh thường xuất hiện ở trẻ trước 12 tuổi, với đặc trưng là sự suy giảm khả năng tập trung, mức độ hiếu động cao bất thường và hành vi bốc đồng khó kiểm soát. Trẻ mắc ADHD không chỉ gặp trở ngại trong việc học tập và duy trì kỷ luật trong lớp học, mà còn dễ gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội và gia đình.
Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc ADHD ở trẻ em dao động từ 3-5% dân số trẻ, và ngày càng có xu hướng được ghi nhận nhiều hơn nhờ quá trình chẩn đoán chính xác. ADHD không đồng nhất, mà được phân chia thành ba dạng chính:
Thể giảm chú ý: trẻ dễ mất tập trung, thường xuyên quên đồ dùng, khó hoàn thành bài tập hoặc nhiệm vụ được giao.
Thể tăng động – xung động: trẻ thường xuyên cử động tay chân, chạy nhảy quá mức, nói nhiều, cắt ngang khi người khác đang nói, hành động hấp tấp.
Thể kết hợp: bao gồm cả hai nhóm triệu chứng trên, là dạng thường gặp nhất ở trẻ em.
Việc hiểu đúng ADHD là nền tảng quan trọng để phụ huynh không nhầm lẫn giữa tính cách hiếu động bình thường và rối loạn cần can thiệp. Khi có những dấu hiệu nghi ngờ, phụ huynh nên quan sát kỹ và cân nhắc đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu để có giải pháp hỗ trợ phù hợp.
Triệu chứng ADHD ở trẻ em
Các triệu chứng ADHD ở trẻ em thường biểu hiện rõ nét trong môi trường học đường và sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, do có nhiều điểm giống với sự hiếu động tự nhiên của trẻ nhỏ, phụ huynh dễ bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm. ADHD có thể chia thành hai nhóm triệu chứng chính: giảm chú ý và tăng động – xung động.
1. Nhóm triệu chứng giảm chú ý
Khó duy trì sự tập trung trong học tập, dễ xao nhãng ngay cả với nhiệm vụ quen thuộc.
Thường xuyên quên mang sách vở, đồ dùng học tập hoặc làm mất đồ cá nhân.
Không hoàn thành được bài tập hoặc công việc theo hướng dẫn, dù có khả năng.
Gặp khó khăn khi tổ chức công việc, không sắp xếp được thời gian hợp lý.
Dường như “không lắng nghe” khi người khác đang nói chuyện hoặc giảng bài.
2. Nhóm triệu chứng tăng động – xung động
Luôn cử động tay chân, không ngồi yên tại chỗ dù trong tình huống cần sự tập trung.
Hay leo trèo, chạy nhảy ở những nơi không phù hợp.
Nói nhiều, chen ngang hoặc trả lời trước khi nghe xong câu hỏi.
Thường xuyên cắt lời người khác hoặc khó chờ đợi đến lượt.
Có xu hướng hành động bốc đồng, không lường trước hậu quả.
3. Một số biểu hiện kèm theo
Ngoài hai nhóm triệu chứng trên, trẻ ADHD có thể gặp khó ngủ, dễ lo âu, hay cáu gắt, thành tích học tập không ổn định. Một số trẻ còn có dấu hiệu tự ti khi thường xuyên bị nhắc nhở hoặc so sánh với bạn bè.
Ví dụ, bé Nam (8 tuổi) thường xuyên bị giáo viên phản ánh “không chú ý trong giờ học” và hay làm mất sách vở. Ở nhà, em khó ngủ đúng giờ và dễ cáu gắt khi bị yêu cầu làm bài tập. Sau nhiều lần bị bạn bè trêu chọc vì điểm số thấp, Nam trở nên thu mình, ít tham gia các hoạt động chung. Đây là minh họa điển hình cho việc triệu chứng ADHD không chỉ ảnh hưởng đến học tập mà còn tác động tiêu cực đến cảm xúc và sự tự tin của trẻ.
4. Phân biệt với hành vi hiếu động thông thường
Nhiều trẻ nhỏ vốn năng động, thích chạy nhảy và tò mò. Tuy nhiên, nếu các biểu hiện kéo dài trên 6 tháng, xuất hiện ở nhiều môi trường (gia đình, lớp học, nơi công cộng) và gây ảnh hưởng rõ rệt đến học tập, hành vi, thì đó là dấu hiệu cảnh báo ADHD cần được lưu ý.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Cho đến nay, khoa học vẫn chưa xác định được một nguyên nhân duy nhất dẫn đến ADHD ở trẻ em. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy sự kết hợp của yếu tố di truyền, bất thường trong phát triển não bộ và môi trường sống đóng vai trò quan trọng.
1. Yếu tố di truyền
ADHD có xu hướng xuất hiện trong gia đình. Trẻ có cha mẹ hoặc anh chị từng mắc ADHD thì nguy cơ cao hơn nhiều so với các trẻ khác. Điều này cho thấy gen liên quan đến chức năng não bộ và khả năng điều hòa hành vi có thể ảnh hưởng trực tiếp.
2. Phát triển thần kinh
Những khác biệt trong cấu trúc và hoạt động của não bộ, đặc biệt ở vùng kiểm soát sự chú ý và ức chế hành vi, được ghi nhận ở trẻ ADHD. Ngoài ra, sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh (dopamine, norepinephrine) cũng góp phần hình thành triệu chứng.
3. Yếu tố nguy cơ từ môi trường
Trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc gặp biến chứng trong thai kỳ.
Phụ nữ mang thai hút thuốc, uống rượu hoặc tiếp xúc với độc tố.
Trẻ từng bị chấn thương não sớm.
Môi trường sống căng thẳng, thiếu sự ổn định về tâm lý – tình cảm.
Ví dụ, bé Linh sinh non ở tuần 34, cân nặng chỉ 2kg, mẹ trong thai kỳ thường xuyên bị stress. Khi vào lớp 1, em bộc lộ rõ tình trạng khó tập trung, hay quên đồ dùng học tập và phản ứng bốc đồng trong lớp. Những yếu tố này có thể được coi là nguy cơ góp phần làm tăng khả năng mắc ADHD.
Hỗ trợ trẻ ADHD trong học tập
Trẻ ADHD thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung và hoàn thành nhiệm vụ học tập. Nếu không có chiến lược phù hợp, trẻ dễ bị tụt lại phía sau so với bạn bè. Việc hỗ trợ trẻ ADHD cần kết hợp giữa môi trường học tập linh hoạt, sự đồng hành từ giáo viên và phụ huynh, cũng như việc hình thành thói quen học tập khoa học.
1. Điều chỉnh môi trường học tập
Sắp xếp chỗ ngồi gần giáo viên, tránh những yếu tố gây phân tâm như cửa sổ hoặc bạn bè nói chuyện nhiều.
Không gian học tại nhà nên yên tĩnh, đủ ánh sáng, bàn học gọn gàng để trẻ tập trung tốt hơn.
Sử dụng bảng kế hoạch trực quan (lịch dán tường, thẻ màu) để nhắc nhở trẻ các nhiệm vụ cần hoàn thành.
2. Vai trò của giáo viên
Chia nhỏ nhiệm vụ, giao bài tập theo từng bước thay vì yêu cầu hoàn thành cả khối lượng lớn cùng lúc.
Tăng cường phản hồi tích cực: khen ngợi khi trẻ hoàn thành nhiệm vụ dù nhỏ, thay vì chỉ nhắc lỗi.
Cho trẻ thêm thời gian làm bài kiểm tra hoặc bài tập về nhà, hạn chế gây áp lực không cần thiết.
3. Sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường
Phụ huynh nên thường xuyên trao đổi với giáo viên để thống nhất cách quản lý hành vi và hỗ trợ học tập.
Có thể xây dựng “kế hoạch cá nhân hóa” (Individualized Education Plan – IEP) cho trẻ, trong đó ghi rõ mục tiêu học tập, phương pháp hỗ trợ và cách đánh giá tiến bộ.
4. Hình thành thói quen học tập tại nhà
Lập danh sách việc cần làm buổi sáng hoặc buổi tối để trẻ tuân theo.
Chia nhỏ thời gian học (15–20 phút), sau đó cho nghỉ ngắn để trẻ lấy lại sự tập trung.
Khuyến khích trẻ tự đánh dấu vào danh sách khi hoàn thành nhiệm vụ, giúp tăng sự chủ động và cảm giác thành công.
Ví dụ, nếu con bạn thường mất tập trung khi làm toán, gia đình có thể chia bài tập thành từng cụm 5 bài, cho bé làm trong 15 phút rồi nghỉ ngắn 5 phút. Việc này có thể giúp bé duy trì việc hoàn thành bài tập tốt hơn và bớt lo âu khi đến giờ học.
Hỗ trợ trẻ ADHD trong quản lý hành vi và phát triển tâm lý
Bên cạnh học tập, trẻ ADHD cũng cần được hỗ trợ để quản lý hành vi, điều chỉnh cảm xúc và phát triển các kỹ năng xã hội. Đây là nền tảng quan trọng giúp trẻ thích nghi với môi trường sống, xây dựng sự tự tin và cải thiện chất lượng cuộc sống lâu dài.
1. Trị liệu tâm lý – hành vi
Liệu pháp hành vi: giúp trẻ học cách kiểm soát hành vi thông qua hệ thống thưởng – phạt rõ ràng.
Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT): hỗ trợ trẻ nhận diện và thay đổi suy nghĩ tiêu cực, từ đó cải thiện cảm xúc và hành vi.
Đào tạo kỹ năng xã hội: giúp trẻ biết lắng nghe, chờ đợi đến lượt, giao tiếp hiệu quả hơn với bạn bè.
Hướng dẫn phụ huynh: cha mẹ học cách đưa ra quy tắc nhất quán, phản hồi tích cực thay vì chỉ trích.
2. Xây dựng lối sống lành mạnh
Chế độ ăn uống cân bằng, hạn chế đường và chất kích thích.
Duy trì hoạt động thể chất đều đặn, như bơi lội, chạy bộ hoặc chơi thể thao đồng đội.
Giữ lịch ngủ khoa học, đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc để phục hồi năng lượng và giảm cáu gắt.
3. Hoạt động bổ trợ
Các phương pháp như yoga, thiền, hoặc âm nhạc trị liệu giúp trẻ thư giãn, cải thiện khả năng tập trung.
Trò chơi vận động hoặc board game có quy tắc giúp rèn luyện khả năng tuân thủ và kiềm chế xung động.
4. Can thiệp sớm và theo dõi lâu dài
ADHD không thể “hết” ngay lập tức, nhưng việc can thiệp càng sớm thì hiệu quả càng cao. Trẻ được hỗ trợ từ trước tuổi đi học thường phát triển kỹ năng học tập và hành vi tốt hơn khi trưởng thành. Phụ huynh nên kiên nhẫn theo dõi tiến triển của con, đồng thời phối hợp chặt chẽ với chuyên gia tâm lý để điều chỉnh kế hoạch hỗ trợ khi cần.
Khi nào nên tìm đến chuyên gia?
Không phải lúc nào trẻ hiếu động cũng đồng nghĩa với ADHD, nhưng phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu các triệu chứng sau xuất hiện thường xuyên và kéo dài:
Trẻ mất tập trung hoặc tăng động quá mức trên 6 tháng.
Các dấu hiệu ảnh hưởng rõ rệt đến kết quả học tập, mối quan hệ bạn bè hoặc sinh hoạt gia đình.
Trẻ có biểu hiện lo âu, cáu gắt, tự ti hoặc thu mình.
Những biện pháp hỗ trợ tại nhà và trường học không mang lại cải thiện đáng kể.
Khi gặp tình huống này, việc đưa trẻ đến đánh giá bởi chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần nhi khoa là rất cần thiết. Chẩn đoán chính xác sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ tình trạng của con và xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp.
Tại Văn phòng tham vấn và trị liệu tâm lý Hồng Thu, phụ huynh có thể tìm thấy các dịch vụ chuyên sâu như: đánh giá toàn diện về ADHD, trị liệu cá nhân hóa bằng phương pháp tâm lý – hành vi, cũng như đồng hành tư vấn cho cha mẹ trong quá trình nuôi dạy trẻ. Với đội ngũ chuyên môn giàu kinh nghiệm, Trị liệu tâm lý Hồng Thu cam kết mang lại giải pháp hiệu quả và đồng hành lâu dài cùng gia đình.
Việc tìm đến Tâm lý trị liệu Hồng Thu không chỉ giúp trẻ được hỗ trợ đúng cách, mà còn giúp phụ huynh bớt lo lắng, yên tâm hơn trong hành trình đồng hành cùng con.
Kết luận
ADHD ở trẻ em là một rối loạn phát triển thần kinh có thể ảnh hưởng đến học tập, hành vi và cảm xúc nếu không được nhận diện và hỗ trợ kịp thời. Việc hiểu đúng về triệu chứng, nguyên nhân và các biện pháp can thiệp sẽ giúp phụ huynh chủ động đồng hành cùng con một cách kiên nhẫn và hiệu quả. Quan trọng hơn, sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và chuyên gia chính là chìa khóa để trẻ có cơ hội phát triển toàn diện, tự tin hòa nhập cùng bạn bè.
Nếu phụ huynh nhận thấy con có dấu hiệu nghi ngờ, hãy cân nhắc đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu để có hướng can thiệp phù hợp. Đặt lịch đánh giá và hỗ trợ ADHD cho trẻ tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu ngay hôm nay để cùng con xây dựng nền tảng vững chắc cho tương lai.
Câu hỏi thường gặp về ADHD ở trẻ em
ADHD ở trẻ em có chữa khỏi hoàn toàn không?
ADHD không thể “chữa khỏi” hoàn toàn, nhưng có thể được quản lý hiệu quả thông qua trị liệu tâm lý – hành vi, điều chỉnh lối sống, can thiệp giáo dục và trong một số trường hợp có thể kết hợp thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Trẻ được hỗ trợ đúng cách vẫn có thể học tập tốt và phát triển toàn diện.
Làm sao phân biệt ADHD với sự hiếu động bình thường?
Trẻ hiếu động thường chỉ hoạt bát trong một số tình huống nhất định. Trong khi đó, ADHD kéo dài trên 6 tháng, xuất hiện ở nhiều môi trường (gia đình, trường học) và gây ảnh hưởng rõ rệt đến học tập, hành vi cũng như các mối quan hệ xã hội.
Trẻ ADHD có cần dùng thuốc không?
Không phải trẻ ADHD nào cũng cần dùng thuốc. Việc sử dụng thuốc chỉ được xem xét khi các phương pháp tâm lý – giáo dục chưa mang lại hiệu quả và phải có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.
Phụ huynh nên làm gì để hỗ trợ con tại nhà?
Phụ huynh có thể lập kế hoạch học tập rõ ràng, chia nhỏ nhiệm vụ, tạo không gian học yên tĩnh, đồng thời duy trì phản hồi tích cực. Bên cạnh đó, cần xây dựng lối sống lành mạnh: ngủ đủ giấc, vận động thường xuyên và ăn uống cân bằng.
Khi nào nên đưa trẻ đi gặp chuyên gia?
Nếu phụ huynh thấy con thường xuyên mất tập trung, tăng động quá mức, kết quả học tập giảm sút hoặc có dấu hiệu lo âu, tự ti, thì nên đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu tại các cơ sở uy tín như Tâm lý trị liệu Hồng Thu để có giải pháp phù hợp.
