ADHD tiềm ẩn: Vì sao thể không tập trung dễ bị bỏ sót?
- Mai Trần
- Nov 3
- 12 min read
Không phải ai mắc ADHD cũng hiếu động, nói nhiều hay không ngồi yên. Có một dạng ADHD “âm thầm” hơn – thể không tập trung (Inattentive type), thường xuất hiện qua những hành vi tưởng chừng vô hại như hay quên, xao nhãng, làm việc chậm hoặc mơ màng trong lớp học. Chính vì triệu chứng nhẹ và kín đáo, người mắc thể này thường bị bỏ sót trong chẩn đoán, đặc biệt ở trẻ em gái và người trưởng thành. Bài viết này giúp bạn hiểu rõ ADHD tiềm ẩn là gì, nhận biết những dấu hiệu sớm và tìm hiểu cách đánh giá – trị liệu hiệu quả tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu, nhằm tránh việc đánh giá sai và bỏ lỡ cơ hội hỗ trợ kịp thời.
ADHD tiềm ẩn (Inattentive Type) là gì?
ADHD tiềm ẩn – hay còn gọi là ADHD thể không tập trung (Inattentive type ADHD) là một dạng của rối loạn tăng động giảm chú ý, trong đó người mắc không thể duy trì sự tập trung ổn định, nhưng không biểu hiện hành vi hiếu động hoặc bốc đồng rõ rệt. Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA, DSM-5), để được chẩn đoán ADHD thể không tập trung, cá nhân cần có ít nhất 6/9 triệu chứng giảm chú ý kéo dài trên 6 tháng, gây ảnh hưởng đáng kể đến học tập, công việc hoặc quan hệ xã hội.
Khác với ADHD thể hiếu động, vốn dễ nhận ra qua hành vi sôi nổi, người mắc ADHD tiềm ẩn thường ngoan ngoãn, yên lặng và dễ bị hiểu nhầm là “thiếu chủ động” hoặc “thiếu cố gắng”. Chính sự trầm lặng đó khiến rối loạn này thường bị bỏ sót trong chẩn đoán lâm sàng, đặc biệt ở nữ giới và người trưởng thành. Theo National Library of Medicine (2022), khoảng 30–40% người mắc ADHD thuộc thể không tập trung, nhưng phần lớn chỉ được phát hiện sau tuổi trưởng thành hoặc khi gặp khó khăn nghiêm trọng trong công việc.
ADHD tiềm ẩn không làm người bệnh “mất khả năng học tập hay làm việc”, nhưng ảnh hưởng đến cách họ duy trì sự chú ý, ghi nhớ chi tiết và hoàn thành nhiệm vụ phức tạp. Nếu không được phát hiện sớm, những khó khăn này có thể kéo theo lo âu, tự ti, hoặc trầm cảm nhẹ do cảm giác “luôn không đủ tốt” dù đã cố gắng hết sức.
Dấu hiệu nhận biết ADHD tiềm ẩn trong đời sống
ADHD tiềm ẩn thường không có các hành vi gây chú ý như hiếu động hay bốc đồng, mà biểu hiện qua những thay đổi tinh tế trong hành vi và nhận thức hàng ngày. Dưới đây là năm dấu hiệu phổ biến giúp nhận biết sớm thể này ở cả trẻ em và người trưởng thành.
1. Dễ xao nhãng và bỏ sót chi tiết nhỏ
Người mắc ADHD tiềm ẩn thường khó duy trì sự chú ý trong các nhiệm vụ cần tập trung lâu. Họ dễ quên hướng dẫn, làm sai các bước hoặc mắc lỗi nhỏ do bỏ sót chi tiết.
Ví dụ: Trẻ có thể quên nộp bài tập hoặc làm sai yêu cầu dù hiểu bài; người lớn dễ quên việc cần làm, như trả lời email hoặc hoàn thành báo cáo.
Sự xao nhãng này không phải do thiếu nỗ lực mà do não bộ gặp khó trong việc điều tiết chú ý – một cơ chế được điều khiển bởi vùng vỏ não trước trán.
2. Khó tổ chức công việc và quản lý thời gian
Một đặc điểm nổi bật khác là thiếu khả năng sắp xếp, lên kế hoạch và tuân thủ lịch trình. Người ADHD tiềm ẩn thường bắt đầu công việc hăng hái nhưng dễ mất phương hướng giữa chừng, hoặc chỉ làm việc khi sát hạn.
Ví dụ: Học sinh không ghi chú bài học, người đi làm thường trễ deadline hoặc quên họp.
Theo National Institute of Mental Health (2020), các triệu chứng này liên quan đến rối loạn chức năng điều hành (executive dysfunction) – ảnh hưởng đến khả năng tổ chức, ưu tiên và kiểm soát hành vi.
3. Thường bị nhận xét là “mơ mộng” hoặc “lơ đãng”
Người ADHD tiềm ẩn hiếm khi gây rối, nhưng thường đánh mất kết nối với môi trường xung quanh. Họ có thể ngồi yên nhưng tâm trí lại “lang thang” với dòng suy nghĩ riêng.
Ví dụ: Trong lớp học, trẻ có thể nhìn ra cửa sổ thay vì chú ý vào bài giảng; trong công việc, người lớn ADHD có thể “trôi” giữa cuộc họp mà không nhận ra.
Vì không biểu hiện rõ ra bên ngoài, họ dễ bị đánh giá sai là “thiếu quan tâm” hoặc “vô tâm”, trong khi thực tế, não họ đang hoạt động quá tải để xử lý thông tin.
4. Dễ mệt mỏi khi phải tập trung lâu
Khi cần duy trì sự tập trung cao, người ADHD tiềm ẩn thường cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ hoặc chán nản nhanh hơn bình thường. Đây là do não bộ tiêu tốn nhiều năng lượng hơn để duy trì sự chú ý, đặc biệt trong môi trường ít kích thích.
Ví dụ: Họ có thể mệt sau vài giờ làm việc văn phòng hoặc học bài, trong khi người khác vẫn ổn định. Hiện tượng này đôi khi bị nhầm với “thiếu kiên trì” hoặc “lười biếng”, nhưng thực chất là biểu hiện sinh học của rối loạn.
5. Cảm xúc nhạy cảm và dễ tự ti
Do thường xuyên mắc lỗi hoặc bị đánh giá thấp, người ADHD tiềm ẩn dễ phát triển cảm giác tự ti, lo âu và sợ thất bại. Họ có thể tự chất vấn bản thân: “Vì sao mình không thể tập trung như người khác?”.
Nếu không được hiểu và hỗ trợ đúng cách, tình trạng này có thể kéo theo trầm cảm nhẹ hoặc rối loạn lo âu xã hội. Nhiều trường hợp chỉ được phát hiện ADHD sau khi đến trị liệu vì cảm giác “kiệt sức tinh thần”.
Những biểu hiện này thường âm thầm nhưng kéo dài, khiến nhiều người không nhận ra rằng mình đang sống cùng ADHD tiềm ẩn. Việc đánh giá chính xác cần được thực hiện bởi chuyên gia tâm lý lâm sàng hoặc bác sĩ tâm thần thông qua phỏng vấn, quan sát và thang đo chuẩn quốc tế như Conners hoặc DSM-5 checklist.
Vì sao ADHD tiềm ẩn dễ bị bỏ sót trong chẩn đoán?
Không giống ADHD thể hiếu động, vốn dễ nhận thấy qua hành vi bốc đồng, nói nhiều hoặc cử động liên tục. ADHD tiềm ẩn (inattentive type) thường kín đáo, ít biểu hiện ra ngoài, khiến cả gia đình lẫn chuyên gia đôi khi bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm. Dưới đây là những lý do phổ biến khiến thể này thường bị phát hiện muộn hoặc không được điều trị đúng cách.
1. Không có hành vi hiếu động – xung động rõ rệt
ADHD tiềm ẩn chủ yếu ảnh hưởng đến khả năng duy trì chú ý, trong khi hành vi vẫn bình thường. Người mắc thường ngoan, yên lặng, tuân thủ quy tắc, nên thầy cô và phụ huynh dễ cho rằng “chỉ hơi mơ mộng” hoặc “thiếu tập trung”.
Điều này đặc biệt phổ biến ở trẻ em gái – nhóm ít thể hiện hành vi gây rối hơn, dẫn đến tỷ lệ chẩn đoán thấp hơn trẻ nam (National Library of Medicine, 2021).
2. Triệu chứng nhẹ, dễ nhầm với stress hoặc thiếu ngủ
ADHD tiềm ẩn không gây xáo trộn mạnh mẽ như các thể khác, vì vậy các biểu hiện như xao nhãng, chậm chạp hoặc mệt mỏi thường bị cho là do áp lực học tập, stress hoặc thiếu ngủ.
Ở người trưởng thành, triệu chứng ADHD thể không tập trung thậm chí còn bị nhầm với rối loạn lo âu hoặc trầm cảm nhẹ, bởi người mắc thường than phiền về mệt mỏi, mất năng lượng và khó tập trung – những dấu hiệu trùng lặp giữa hai nhóm bệnh.
3. Định kiến giới tính trong chẩn đoán
Theo WHO (2023), nữ giới có nguy cơ bị chẩn đoán thiếu ADHD cao gấp đôi nam giới. Lý do là phụ nữ thường biểu hiện ở dạng mất tập trung, suy nghĩ quá nhiều và cảm xúc nhạy cảm, chứ không hiếu động hoặc bốc đồng.
Họ cũng có xu hướng tự điều chỉnh hành vi để hòa nhập, khiến triệu chứng bị che giấu. Hệ quả là nhiều phụ nữ chỉ được phát hiện ADHD sau tuổi 25, khi căng thẳng và kiệt sức trở nên trầm trọng.
4. Thiếu đánh giá chuyên sâu trong quá trình sàng lọc
Trong nhiều trường hợp, việc đánh giá ADHD chỉ dựa trên quan sát hành vi hoặc bảng câu hỏi cơ bản – điều này không đủ để phát hiện thể tiềm ẩn. ADHD cần được xác định bằng phỏng vấn lâm sàng kết hợp thang đo chuẩn quốc tế (DSM-5 checklist, Conners, hoặc Vanderbilt).
Tại Việt Nam, việc chẩn đoán đôi khi còn phụ thuộc vào quan điểm chủ quan của giáo viên hoặc phụ huynh, dẫn đến tình trạng người mắc bị hiểu sai là “thiếu tập trung do lười học”.
Sự bỏ sót trong chẩn đoán khiến nhiều người ADHD tiềm ẩn trưởng thành với cảm giác tự ti, thất bại hoặc kiệt sức mãn tính, dù thực tế họ chỉ cần hỗ trợ đúng phương pháp trị liệu để phát huy năng lực.
Hậu quả nếu ADHD tiềm ẩn không được phát hiện sớm
ADHD tiềm ẩn, do đặc tính âm thầm và khó nhận diện, thường bị xem nhẹ trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, người mắc có thể phải đối mặt với hàng loạt vấn đề kéo dài về học tập, cảm xúc và xã hội. Dưới đây là những ảnh hưởng phổ biến nhất được ghi nhận trong thực tế lâm sàng.
1. Giảm hiệu suất học tập và công việc
Người ADHD tiềm ẩn thường khó duy trì sự tập trung, lên kế hoạch và hoàn thành nhiệm vụ đúng hạn. Trong học tập, họ dễ mắc lỗi nhỏ, quên nội dung bài giảng hoặc bỏ sót yêu cầu. Ở nơi làm việc, điều này thể hiện qua việc chậm tiến độ, kém tổ chức hoặc không theo kịp nhịp độ nhóm.
Theo nghiên cứu của American Psychological Association (APA, 2022), người mắc ADHD không được điều trị có nguy cơ hiệu suất học tập thấp hơn 20–30% so với trung bình và gặp nhiều rào cản trong việc duy trì nghề nghiệp ổn định.
2. Dễ phát triển lo âu, trầm cảm và tự ti
Khi thường xuyên bị phê bình vì “thiếu tập trung” hoặc “không cố gắng đủ”, người ADHD tiềm ẩn dần hình thành cảm giác tự trách, kém giá trị bản thân và lo lắng quá mức. Nhiều trường hợp ghi nhận tình trạng lo âu xã hội hoặc trầm cảm nhẹ xuất hiện song hành với ADHD chưa được chẩn đoán.
Vòng lặp này khiến người mắc mất niềm tin vào năng lực cá nhân, dù thực chất vấn đề nằm ở sự điều tiết thần kinh chứ không phải thiếu nỗ lực.
3. Ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân
Do thường xuyên quên việc, bỏ lỡ cuộc hẹn hoặc mất tập trung khi trò chuyện, người ADHD tiềm ẩn có thể vô tình khiến người khác cảm thấy bị bỏ rơi hoặc không được lắng nghe. Điều này gây khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ thân thiết hoặc quan hệ đồng nghiệp.
Một nghiên cứu của National Library of Medicine (2021) cho thấy hơn 60% người trưởng thành mắc ADHD tiềm ẩn cảm thấy bị hiểu lầm trong giao tiếp xã hội, dẫn đến cô lập hoặc xung đột trong gia đình.
4. Khó duy trì thói quen và mục tiêu dài hạn
Do rối loạn chức năng điều hành, người ADHD tiềm ẩn thiếu sự ổn định trong việc duy trì thói quen hoặc theo đuổi mục tiêu cá nhân. Họ dễ khởi đầu với sự hứng khởi cao, nhưng nhanh chóng mất tập trung hoặc kiệt sức giữa chừng.
Về lâu dài, điều này khiến họ mất định hướng nghề nghiệp, dễ nản lòng và cảm thấy “không thể hoàn thành bất cứ điều gì đến cùng”.
5. Giảm chất lượng cuộc sống tổng thể
Khi ADHD không được phát hiện, người mắc phải nỗ lực gấp đôi để đạt hiệu quả bình thường, dẫn đến kiệt sức tinh thần (burnout) và căng thẳng mạn tính. Nếu không có can thiệp kịp thời, các hệ quả này có thể lan sang sức khỏe thể chất – như rối loạn giấc ngủ, mất cân bằng nội tiết và mệt mỏi kéo dài.
Những hậu quả trên không phải không thể đảo ngược. Khi được đánh giá và trị liệu đúng hướng, người ADHD tiềm ẩn có thể phục hồi khả năng tập trung, tổ chức cuộc sống và lấy lại sự tự tin. Việc tìm đến hỗ trợ chuyên môn sớm giúp quá trình này diễn ra nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.
Hỗ trợ và trị liệu ADHD tiềm ẩn tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu
Tại Văn phòng Tư vấn và Trị liệu Tâm lý Hồng Thu, chúng tôi đồng hành cùng trẻ em, thanh thiếu niên và người trưởng thành đang gặp khó khăn với ADHD thể không tập trung (inattentive type) – dạng rối loạn thường bị bỏ sót trong chẩn đoán do triệu chứng kín đáo và nhẹ.
Mục tiêu của trị liệu không chỉ là cải thiện khả năng tập trung, mà còn giúp người mắc hiểu rõ cơ chế hoạt động của bản thân, rèn luyện kỹ năng điều tiết chú ý, cảm xúc và tổ chức cuộc sống một cách chủ động hơn.
Tùy vào độ tuổi và mức độ triệu chứng, chuyên gia tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu sẽ thiết kế kế hoạch trị liệu cá nhân hóa, bao gồm:
Đánh giá tâm lý chuyên sâu: sử dụng các công cụ chuẩn quốc tế như Conners 3, DSM-5 ADHD Checklist để xác định chính xác mức độ và ảnh hưởng của ADHD tiềm ẩn.
Trị liệu hành vi – nhận thức (CBT): giúp người mắc học cách kiểm soát xao nhãng, điều chỉnh tư duy tiêu cực (“mình kém tập trung vì lười”) và phát triển chiến lược làm việc hiệu quả.
Huấn luyện kỹ năng điều hành (Executive Function Coaching): hướng dẫn cách quản lý thời gian, sắp xếp công việc, thiết lập mục tiêu và duy trì động lực lâu dài.
Tham vấn phụ huynh và người thân: giúp gia đình hiểu đúng về ADHD thể không tập trung, từ đó hỗ trợ người mắc bằng sự cảm thông và định hướng phù hợp.
Trị liệu kết hợp cảm xúc: dành cho trường hợp có kèm lo âu, trầm cảm hoặc mất tự tin do chẩn đoán muộn.
Ngoài các buổi trị liệu trực tiếp tại Hà Nội, phòng khám còn cung cấp dịch vụ tham vấn và trị liệu online toàn quốc, giúp khách hàng ở xa dễ dàng tiếp cận các chuyên gia được đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực tâm lý lâm sàng và rối loạn phát triển thần kinh.
Tìm hiểu thêm về dịch vụ trị liệu ADHD tại đây.
Tại Trị liệu tâm lý Hồng Thu, chúng tôi tin rằng mỗi người có ADHD tiềm ẩn đều có tiềm năng phát triển vượt trội khi được hiểu và hỗ trợ đúng cách. Mục tiêu của trị liệu là giúp họ khôi phục sự tập trung, tái lập niềm tin vào bản thân và sống cân bằng hơn trong học tập, công việc lẫn cuộc sống cá nhân.
Kết luận
ADHD tiềm ẩn (inattentive type) là một dạng rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhưng dễ bị hiểu lầm. Vì không có biểu hiện hiếu động hoặc bốc đồng, người mắc thường chịu đựng những khó khăn về tập trung, trí nhớ và cảm xúc trong thầm lặng. Nhiều người trưởng thành chỉ phát hiện mình có ADHD sau nhiều năm sống trong cảm giác “không đủ giỏi” dù đã nỗ lực hết sức.
Nhận biết và hiểu đúng về ADHD thể không tập trung là bước đầu tiên để chấm dứt sự tự trách và mở ra cơ hội thay đổi tích cực. Với đánh giá tâm lý chuyên sâu và trị liệu hành vi – nhận thức, người mắc ADHD hoàn toàn có thể kiểm soát sự xao nhãng, phát triển kỹ năng điều hành và tự tin hơn trong cuộc sống.
Nếu bạn hoặc con bạn có dấu hiệu mất tập trung, trì hoãn, quên việc hoặc cảm thấy quá tải khi phải duy trì chú ý lâu dài, hãy để Trị liệu tâm lý Hồng Thu đồng hành trên hành trình thấu hiểu và phát triển bản thân.
Câu hỏi thường gặp
1. ADHD tiềm ẩn có phải là bệnh nhẹ nên không cần trị liệu không?
Không. Dù triệu chứng nhẹ, ADHD tiềm ẩn vẫn ảnh hưởng đến học tập, công việc và cảm xúc. Trị liệu giúp người mắc cải thiện sự tập trung và tổ chức cuộc sống hiệu quả hơn.
2. Làm sao phân biệt ADHD tiềm ẩn với stress hoặc trầm cảm nhẹ?
Stress hay trầm cảm thường xuất hiện tạm thời, còn ADHD là rối loạn mạn tính kéo dài từ thời thơ ấu, ảnh hưởng trên nhiều môi trường khác nhau. Cần đánh giá chuyên sâu để phân biệt.
3. ADHD thể không tập trung có cần dùng thuốc không?
Điều này phụ thuộc vào mức độ triệu chứng. Với trường hợp nhẹ – trung bình, trị liệu hành vi và huấn luyện kỹ năng thường mang lại hiệu quả rõ rệt.
4. Người lớn có thể phát hiện ADHD tiềm ẩn muộn không?
Có. Nhiều người chỉ nhận ra khi gặp khó khăn trong công việc hoặc học tập. Đánh giá tâm lý có thể xác định ADHD ngay cả ở tuổi trưởng thành.
5. ADHD tiềm ẩn có thể cải thiện hoàn toàn nhờ trị liệu tâm lý không?
Có thể kiểm soát tốt. Trị liệu giúp người mắc phát triển chiến lược tập trung, tự quản lý thời gian và điều chỉnh cảm xúc, giúp cuộc sống ổn định hơn mà không cần phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc.
