ADHD là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách hỗ trợ hiệu quả
- tankieucodo
- 12 minutes ago
- 7 min read
ADHD (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) – hay còn gọi là hội chứng ADHD – là một rối loạn phát triển thần kinh phổ biến, ảnh hưởng mạnh mẽ đến khả năng tập trung, kiểm soát hành vi và điều tiết cảm xúc. ADHD có thể xuất hiện từ thời thơ ấu và kéo dài đến tuổi trưởng thành, tác động sâu rộng đến học tập, công việc và mối quan hệ.
Việc hiểu đúng ADHD là gì, nắm vững tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5, nguyên nhân và cách hỗ trợ khoa học sẽ giúp người bị ADHD nâng cao chất lượng cuộc sống. Bài viết này còn cung cấp giải pháp điều trị ADHD toàn diện tại Phòng khám Tâm lý BS Hồng Thu – nơi kết hợp giữa y khoa hiện đại và trị liệu tâm lý cá nhân hóa.
ADHD là gì?
ADHD là rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi giảm chú ý, tăng động và/hoặc bốc đồng. Bệnh thường khởi phát từ thời thơ ấu nhưng có thể kéo dài suốt đời. Theo thống kê, 5–7% trẻ em và 2–5% người lớn trên toàn cầu mắc hội chứng ADHD.
Khác với suy nghĩ phổ biến rằng người bị ADHD chỉ cần “cố gắng hơn” là sẽ ổn, thực tế đây là một tình trạng y khoa cần được chẩn đoán và điều trị đúng cách.
Triệu chứng ADHD theo tiêu chuẩn DSM-5
DSM-5 chia ADHD thành 3 dạng:
Dạng thiếu chú ý chủ yếu (Predominantly Inattentive Presentation)
Dạng tăng động/bốc đồng chủ yếu (Predominantly Hyperactive-Impulsive Presentation)
Dạng kết hợp (Combined Presentation)
Nhóm triệu chứng thiếu chú ý
(Trẻ em: ≥6/9; Người ≥17 tuổi: ≥5/9; kéo dài ≥6 tháng, không phù hợp với mức phát triển)
Không chú ý đến chi tiết hoặc mắc lỗi bất cẩn.
Khó duy trì sự tập trung khi học hoặc làm việc.
Có vẻ không lắng nghe khi được nói trực tiếp.
Không làm theo hướng dẫn, bỏ dở công việc.
Khó tổ chức công việc và hoạt động.
Tránh nhiệm vụ cần nỗ lực trí óc kéo dài.
Dễ bị phân tâm bởi yếu tố bên ngoài.
Quên các hoạt động hằng ngày.
Làm mất hoặc thất lạc đồ dùng cần thiết.
Nhóm triệu chứng tăng động/bốc đồng
(Trẻ em: tối thiểu 6/9 triệu chứng; Người ≥17 tuổi: tối thiểu 5/9 triệu chứng; kéo dài ≥6 tháng)
Tăng động
Ngọ nguậy tay chân, xoay người khi ngồi.
Rời khỏi chỗ khi cần ngồi yên.
Chạy nhảy hoặc leo trèo quá mức (ở người lớn: cảm giác bồn chồn).
Khó tham gia hoạt động yên tĩnh.
Luôn “đang hoạt động” hoặc như “gắn động cơ”.
Nói quá nhiều.
Bốc đồng
Thốt ra câu trả lời trước khi nghe hết câu hỏi.
Khó chờ đến lượt.
Ngắt lời hoặc chen ngang vào hoạt động của người khác.
Điều kiện chẩn đoán bổ sung
Triệu chứng xuất hiện trước 12 tuổi.
Có ở ít nhất 2 bối cảnh (nhà, trường, nơi làm việc).
Ảnh hưởng rõ rệt đến học tập, nghề nghiệp hoặc xã hội.
Không do rối loạn tâm thần khác gây ra.
Nguyên nhân ADHD
1. Di truyền
ADHD có tính chất gia đình rõ rệt:
· Nếu cha mẹ bị ADHD, con cái có nguy cơ cao hơn gấp 2–8 lần.
· Nhiều nghiên cứu gen cho thấy các biến thể ảnh hưởng đến dopamine (DRD4, DAT1) có liên quan đến rối loạn này. Nghĩa là ADHD không phải “tính cách xấu” mà có nền tảng sinh học mạnh mẽ.
2. Não bộ
Các nghiên cứu hình ảnh học (MRI, fMRI) cho thấy:
· Trẻ ADHD có thể có kích thước nhỏ hơn ở một số vùng não như thùy trán, hạch nền, tiểu não – những vùng kiểm soát sự chú ý và ức chế hành vi.
· Hoạt động não bộ ít hiệu quả hơn khi phải tập trung lâu dài. Điều này lý giải tại sao họ “biết mình phải làm” nhưng lại khó thực hiện đến cùng.
3. Hóa chất thần kinh (Neurotransmitters)
Hai chất quan trọng: dopamine và norepinephrine
· Dopamine: liên quan đến động lực, sự thưởng – phạt, khả năng duy trì sự tập trung.
· Norepinephrine: liên quan đến tỉnh táo, xử lý thông tin, phản ứng nhanh. Ở ADHD, các chất này mất cân bằng, khiến não bộ khó lọc thông tin quan trọng, dẫn đến dễ xao nhãng và bốc đồng.
4. Môi trường
🔹 Các yếu tố rủi ro được ghi nhận:
· Tiếp xúc độc chất: chì, thuốc trừ sâu, khói thuốc lá.
· Trong thai kỳ: mẹ hút thuốc, uống rượu, dùng chất kích thích ảnh hưởng đến phát triển não.
· Sinh non, nhẹ cân: tăng nguy cơ ADHD do não bộ chưa hoàn thiện. Dù không phải là nguyên nhân trực tiếp, nhưng môi trường có thể kích hoạt hoặc làm nặng thêm tính dễ tổn thương do gen.
ADHD ở người lớn – Biểu hiện điển hình và tác động
Khi nhắc đến ADHD là gì, phần lớn mọi người thường nghĩ đây là vấn đề chỉ xuất hiện ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy ADHD ở người lớn vẫn tồn tại và ảnh hưởng không kém, thậm chí còn nặng nề hơn do áp lực công việc, gia đình và xã hội.
1. Khó tổ chức công việc, quản lý thời gian
Người trưởng thành mắc ADHD thường gặp rối loạn trong việc lên kế hoạch và sắp xếp ưu tiên. Họ dễ trì hoãn, chỉ làm việc khi “nước đến chân mới nhảy”. Đây là một trong những điểm khác biệt rõ rệt khi so sánh ADHD ở trẻ em và người lớn – trẻ thường bị phàn nàn vì “không chú ý học bài”, còn người lớn thì gặp rắc rối trong công việc và sự nghiệp.
2. Thay đổi công việc liên tục, bỏ dở dự án
Ở trẻ em, ADHD khiến các em khó duy trì sự tập trung khi học. Trong khi đó, ADHD ở người lớn lại biểu hiện bằng việc đổi nghề nhiều lần, khởi động nhiều dự án nhưng ít khi hoàn thành. Điều này làm họ dễ bị nhìn nhận là “thiếu kiên trì” hay “không có trách nhiệm”.
3. Xung đột trong các mối quan hệ
Người lớn ADHD thường vô tình gây tổn thương cho người thân vì hay quên hẹn, ít tập trung khi trò chuyện hoặc phản ứng bốc đồng. Điều này dẫn đến mâu thuẫn vợ chồng, bạn bè, đồng nghiệp. Nếu ADHD ở trẻ em chủ yếu ảnh hưởng đến việc học và quan hệ với thầy cô, bạn bè, thì người lớn lại phải đối diện với những rạn nứt trong hôn nhân và công việc.
4. Trễ hẹn, mất đồ thường xuyên
Một trong những đặc trưng của ADHD ở người lớn là sự đãng trí: quên chìa khóa, điện thoại, đến muộn dù đã có lịch hẹn. Đây là biểu hiện dễ thấy nhất khiến họ bị gắn mác “cẩu thả” hay “thiếu chuyên nghiệp”.
5. Cảm giác quá tải, dễ kiệt sức tinh thần
Do luôn cố gắng “đuổi kịp” yêu cầu của công việc và gia đình, người trưởng thành ADHD dễ rơi vào vòng xoáy stress, lo âu và kiệt sức. Không ít trường hợp đi kèm rối loạn lo âu hoặc trầm cảm.
Điểm mấu chốt: ADHD không chỉ là “bệnh của trẻ em” mà còn là thử thách lớn với người trưởng thành. Hiểu đúng ADHD là gì, phân biệt rõ ADHD ở trẻ em và ADHD ở người lớn, từ đó có can thiệp phù hợp, sẽ giúp người mắc phát huy thế mạnh như sự sáng tạo, linh hoạt và năng lượng tích cực.
Cách hỗ trợ và điều trị ADHD hiệu quả
Điều trị y khoa
Thuốc kích thích (stimulants): Tăng dopamine và norepinephrine, cải thiện chú ý.
Thuốc không kích thích (non-stimulants): Lựa chọn cho trường hợp không phù hợp với thuốc kích thích.
(Chỉ sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.)
Trị liệu tâm lý – hành vi
CBT (Trị liệu nhận thức – hành vi): Thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực.
Coaching ADHD: Giúp cải thiện kỹ năng quản lý thời gian, tổ chức công việc.
Điều chỉnh môi trường và lối sống
Sử dụng lịch, bảng kế hoạch, nhắc nhở trực quan.
Chia nhỏ nhiệm vụ, đặt thời hạn cụ thể.
Giữ không gian làm việc gọn gàng, giảm yếu tố gây xao nhãng.
Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng
Gia đình hiểu và điều chỉnh kỳ vọng phù hợp.
Tham gia nhóm hỗ trợ người bị ADHD để chia sẻ kinh nghiệm.
Lời khuyên từ chuyên gia
ADHD là tình trạng y khoa, không phải “tính xấu” hay “lười biếng”.
Chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách giúp người mắc phát huy điểm mạnh.
Nên kết hợp điều trị y khoa, trị liệu tâm lý và điều chỉnh môi trường để đạt hiệu quả tối ưu.
Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu hội chứng ADHD, hãy tìm đến bác sĩ tâm thần hoặc nhà trị liệu tâm lý uy tín để được đánh giá và hỗ trợ cá nhân hóa. Can thiệp sớm sẽ giúp kiểm soát triệu chứng và cải thiện cuộc sống.
Giải pháp từ Phòng khám Tâm lý BS Hồng Thu
Tại Phòng khám Tâm lý BS Hồng Thu, chúng tôi triển khai mô hình hỗ trợ ADHD toàn diện:
Chẩn đoán chính xác
Dựa trên tiêu chuẩn DSM-5, kết hợp trắc nghiệm tâm lý và đánh giá hành vi.
Điều trị kết hợp
Thuốc theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Trị liệu nhận thức – hành vi và huấn luyện kỹ năng cá nhân hóa.
Hỗ trợ gia đình & môi trường
Hướng dẫn phụ huynh, giáo viên, đồng nghiệp phối hợp hiệu quả.
Theo dõi dài hạn
Tái khám định kỳ, điều chỉnh chiến lược theo giai đoạn cuộc sống.
Đừng để ADHD âm thầm ảnh hưởng đến học tập, công việc và các mối quan hệ. Liên hệ ngay với Phòng khám Tâm lý BS Hồng Thu để được đánh giá chuyên sâu theo tiêu chuẩn DSM-5 và nhận lộ trình trị liệu cá nhân hóa, kết hợp y khoa – tâm lý – kỹ năng sống.
Kết luận
ADHD là rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng sâu rộng đến cuộc sống nếu không được can thiệp. Hiểu đúng ADHD là gì, nhận diện sớm và áp dụng chiến lược hỗ trợ hiệu quả sẽ giúp người bị ADHD sống tự tin, chủ động và phát huy tối đa tiềm năng.
