ADHD ở người lớn: Vì sao nhiều người chỉ được chẩn đoán khi đã trưởng thành?
- BS Hồng Thu
- Jul 28
- 11 min read
Bạn đã từng thử một bài trắc nghiệm ADHD trên mạng và bất ngờ nhận ra: “Sao giống mình đến vậy?” Mất tập trung, hay quên, trì hoãn, dễ nổi nóng, những điều tưởng chừng chỉ do áp lực cuộc sống lại lặp đi lặp lại suốt nhiều năm. Đến khi trưởng thành, đi làm, lập gia đình, nhiều người mới nhận ra có thể mình đã sống chung với ADHD từ rất lâu mà không biết.
ADHD từ lâu vẫn được xem là rối loạn của trẻ em, nhưng thực tế, nhiều người trưởng thành cũng mắc ADHD và chịu ảnh hưởng sâu sắc hơn nếu không được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.
ADHD ở người lớn là gì?
ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý) là một rối loạn phát triển thần kinh mạn tính, khởi phát từ thời thơ ấu và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Trong nhiều trường hợp, người mắc không được chẩn đoán khi còn nhỏ, hoặc từng có triệu chứng nhưng đã học cách "che giấu" và thích nghi qua năm tháng. Chỉ đến khi áp lực từ công việc, gia đình, các mối quan hệ tích tụ, biểu hiện của ADHD ở người lớn mới trở nên rõ ràng và gây ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống.
Khác với hình ảnh “hiếu động, nghịch ngợm” thường thấy ở trẻ em, ADHD ở người lớn ít khi biểu hiện bằng hành vi tăng động rõ ràng, mà thường xuất hiện dưới dạng:
Khó tập trung vào công việc, hay quên, dễ bị phân tâm;
Thiếu tổ chức, trì hoãn, khó hoàn thành nhiệm vụ;
Bốc đồng trong cảm xúc hoặc lời nói;
Cảm giác luôn “quá tải”, căng thẳng nhưng không hiểu vì sao.
Những biểu hiện này dễ bị nhầm với stress, trầm cảm hoặc lo âu khiến nhiều người trưởng thành sống chung với ADHD mà không hề biết, chỉ khi bắt đầu tìm kiếm lời giải thích cho những khó khăn kéo dài, họ mới tình cờ tiếp cận khái niệm này.
10 dấu hiệu phổ biến của ADHD ở người trưởng thành
Không còn biểu hiện nghịch ngợm hay “quá hiếu động” như trẻ nhỏ, ADHD ở người lớn thường âm thầm nhưng bền bỉ, ảnh hưởng đến năng suất làm việc, cảm xúc và cả các mối quan hệ cá nhân. Dưới đây là 10 dấu hiệu thường gặp:
Khó duy trì sự tập trung dài hạn
Dễ mất tập trung khi làm việc, nghe họp, đọc sách hoặc trò chuyện – dù rất cố gắng.
Thường xuyên trì hoãn và thiếu tổ chức
Khó lên kế hoạch, hay làm việc “sát deadline”, bàn làm việc bừa bộn, việc cá nhân bị bỏ dở giữa chừng.
Hay quên các công việc hàng ngày
Lặp đi lặp lại việc quên lịch hẹn, mất đồ cá nhân, quên deadline, thậm chí cả những việc quan trọng.
Bốc đồng trong lời nói và hành vi
Nói chen ngang, trả lời vội, mua sắm không kiểm soát, hoặc ra quyết định thiếu suy nghĩ kỹ lưỡng.
Cảm xúc khó kiểm soát
Dễ cáu gắt, thất vọng quá mức với lỗi nhỏ, hoặc “bùng nổ cảm xúc” rồi sau đó thấy hối hận.
Luôn cảm thấy bồn chồn, không yên
Dù ngồi yên bên ngoài, bên trong vẫn cảm thấy “đứng ngồi không yên”, luôn nghĩ đến việc khác.
Gặp khó khăn với các nhiệm vụ lặp lại
Mất kiên nhẫn với những công việc mang tính quy trình, nhàm chán – dễ bỏ cuộc giữa chừng.
Mối quan hệ cá nhân thường căng thẳng
Khó duy trì sự lắng nghe, kiên nhẫn với người thân, thường bị hiểu lầm là vô tâm hoặc dễ nổi nóng.
Tự ti về chính mình
Cảm thấy “mình không đủ tốt”, thường xuyên tự trách vì không kiểm soát được bản thân dù rất nỗ lực.
Dễ nghiện các hành vi gây kích thích
Dễ lạm dụng điện thoại, mạng xã hội, game, mua sắm... như một cách thoát khỏi sự chán nản hoặc căng thẳng bên trong.
Lưu ý: Không phải ai có một vài dấu hiệu trên đều mắc ADHD. Tuy nhiên, nếu bạn thấy nhiều dấu hiệu kéo dài và gây ảnh hưởng rõ rệt đến cuộc sống, việc đi đánh giá chuyên môn là bước cần thiết để hiểu rõ hơn về bản thân.
Vì sao nhiều người lớn mới được chẩn đoán ADHD?
Dù ADHD là rối loạn phát triển bắt đầu từ thời thơ ấu, rất nhiều người trưởng thành chỉ được chẩn đoán ở tuổi 25, 30 hoặc thậm chí muộn hơn. Nguyên nhân không phải vì họ mới “mắc bệnh”, mà vì ADHD ở người lớn thường ẩn mình dưới nhiều lớp thích nghi, hiểu lầm và thiếu thông tin.
1. Nhầm lẫn với tính cách hoặc yếu tố tâm lý khác
Nhiều người lớn sống trong cảm giác “mình lười biếng”, “thiếu trách nhiệm”, “hay quên, hay nổi nóng” mà không biết đó là biểu hiện của một rối loạn thần kinh. Các triệu chứng của ADHD cũng dễ bị chẩn đoán nhầm với trầm cảm, lo âu, rối loạn lưỡng cực, nên thường không được nhận diện đúng từ đầu.
2. Kiến thức xã hội về ADHD còn hạn chế
Trong suốt nhiều năm, ADHD chủ yếu được xem là bệnh của trẻ em hiếu động. Hình ảnh “đứa trẻ không ngồi yên trong lớp” khiến xã hội và chính người mắc khó hình dung rằng người trưởng thành cũng có thể mắc ADHD, dù biểu hiện hoàn toàn khác.
3. Người lớn có xu hướng che giấu và thích nghi
Trải qua thời gian dài, nhiều người học cách “vượt qua” bằng nỗ lực gấp đôi: ghi chú, tự ép bản thân tập trung, làm việc ngoài giờ... Dù vẫn cảm thấy mệt mỏi, họ ít khi nghĩ đó là do ADHD, mà cho rằng mình “còn chưa cố gắng đủ”.
4. Hệ thống chẩn đoán chưa chú trọng đến người trưởng thành
Tại nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam, việc tầm soát ADHD ở người lớn còn hạn chế, các biểu mẫu đánh giá, tiêu chí chẩn đoán chủ yếu dựa trên nhóm tuổi nhi đồng. Do đó, nhiều người chỉ tình cờ phát hiện thông qua các bài test trên mạng hoặc khi tìm hiểu về sức khỏe tâm thần vì kiệt sức kéo dài.
5. Các “điểm gãy” trong cuộc sống mới làm triệu chứng bộc lộ rõ
Khi còn đi học, ADHD có thể được “che lấp” nhờ lịch trình cố định, có người giám sát. Nhưng khi trưởng thành, tự quản lý thời gian, công việc, tài chính, quan hệ... các vấn đề điều hành não bộ mới lộ rõ và bắt đầu gây khủng hoảng.
Tóm lại, nhiều người lớn không “đột ngột mắc ADHD”, mà là đã sống chung với nó cả đời mà không biết, cho đến khi bước vào một giai đoạn căng thẳng, mệt mỏi và bắt đầu đi tìm câu trả lời cho chính mình.
ADHD ảnh hưởng đến cuộc sống người trưởng thành như thế nào?
ADHD không chỉ là vấn đề về sự chú ý, nó tác động sâu rộng đến cách người trưởng thành sống, làm việc, yêu thương và nhìn nhận chính mình. Khi không được chẩn đoán và hỗ trợ đúng cách, ADHD có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống:
1. Hiệu suất công việc bị ảnh hưởng
Người mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, tổ chức công việc và hoàn thành nhiệm vụ đúng thời hạn. Họ dễ bị xao nhãng, trì hoãn, hoặc cảm thấy “choáng ngợp” khi đối mặt với các công việc mang tính quy trình. Kết quả là: làm việc nhiều nhưng không hiệu quả, bị đánh giá là thiếu chuyên nghiệp hoặc kém năng lực dù thực tế họ đang rất nỗ lực.
2. Mối quan hệ cá nhân gặp thử thách
Khó lắng nghe, hay quên việc đã hứa, hoặc dễ nổi nóng vì những điều nhỏ nhặt... khiến người trưởng thành mắc ADHD thường bị hiểu lầm là vô tâm, thất thường hoặc thiếu trách nhiệm. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến các mối quan hệ bạn bè, tình cảm và cả trong gia đình. Nhiều người tự cảm thấy “khó hòa hợp” hoặc “không ai hiểu mình”.
3. Tự ti và áp lực tâm lý kéo dài
Khi không biết mình mắc ADHD, người lớn dễ rơi vào vòng xoáy tự trách và so sánh bản thân với người khác. Cảm giác “mình luôn làm rối tung mọi thứ”, “không kiểm soát được bản thân”, hay “không đủ giỏi để sống bình thường như người khác” có thể dẫn đến tự ti mãn tính, căng thẳng tâm lý, lo âu hoặc trầm cảm.
4. Khó xây dựng cuộc sống ổn định
Từ tài chính cá nhân (chi tiêu cảm tính, quên thanh toán hóa đơn) đến chăm sóc sức khỏe (bỏ dở kế hoạch tập luyện, quên lịch khám, thiếu ngủ vì xao nhãng), ADHD có thể khiến người trưởng thành liên tục trong trạng thái mất kiểm soát và thiếu nhất quán, dù họ luôn mong muốn một cuộc sống ngăn nắp và bình thường như người khác.
Điều trị ADHD ở người trưởng thành có khả thi không?
Câu trả lời là: hoàn toàn có thể. Dù ADHD là rối loạn phát triển thần kinh mạn tính, nhưng với người trưởng thành, việc điều trị đúng hướng có thể giúp cải thiện đáng kể khả năng tập trung, kiểm soát cảm xúc, hiệu suất công việc và chất lượng cuộc sống.
Dưới đây là các phương pháp điều trị ADHD ở người lớn đang được áp dụng hiệu quả:
1. Trị liệu tâm lý cá nhân (CBT)
Liệu pháp nhận thức – hành vi (Cognitive Behavioral Therapy) giúp người mắc nhận diện các mẫu suy nghĩ tiêu cực, rèn luyện kỹ năng tổ chức, quản lý thời gian, kiểm soát xung động và phản ứng cảm xúc. Đây là hình thức trị liệu phổ biến và phù hợp nhất cho người trưởng thành mắc ADHD.
2. Hỗ trợ kỹ năng điều hành
Một số người lớn được huấn luyện các kỹ thuật thực hành để cải thiện thói quen hằng ngày: lên kế hoạch công việc, phân nhiệm vụ thành từng bước nhỏ, sử dụng nhắc nhở điện tử, sắp xếp không gian sống/khu vực làm việc khoa học... Những thay đổi này giúp kiểm soát ADHD ở người lớn hiệu quả hơn trong đời sống thực tế.
3. Sử dụng thuốc khi cần thiết
Trong một số trường hợp, bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định thuốc điều trị ADHD như nhóm kích thích (stimulant) hoặc không kích thích. Việc dùng thuốc cần được cá nhân hóa và theo dõi sát, kết hợp với trị liệu tâm lý để đạt hiệu quả cao nhất.
4. Hỗ trợ từ môi trường và người thân
Hiểu và chấp nhận ADHD là bước đầu quan trọng. Người thân, đồng nghiệp hoặc bạn đời nên được trang bị kiến thức để không phán xét, mà thay vào đó là đồng hành và tạo điều kiện phù hợp cho người mắc ADHD phát triển.
Chữa ADHD tuổi trưởng thành không phải là “xóa bỏ triệu chứng”, mà là học cách hiểu, kiểm soát và thích nghi với não bộ của chính mình. Khi được hỗ trợ đúng cách, người lớn mắc ADHD hoàn toàn có thể sống độc lập, thành công và hạnh phúc như bất kỳ ai khác.
Khi nào nên tìm đến chuyên gia?
Không phải ai có một vài biểu hiện mất tập trung hay bốc đồng cũng mắc ADHD, nhưng nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu kéo dài hơn 6 tháng, diễn ra ở nhiều khía cạnh cuộc sống (công việc, quan hệ, cảm xúc), và khiến bạn cảm thấy kiệt sức hoặc mất kiểm soát, thì đó là lúc nên cân nhắc đánh giá tâm lý chuyên sâu.
Một số tình huống điển hình mà người lớn nên chủ động tìm đến chuyên gia:
Thường xuyên trì hoãn, rối loạn tổ chức, mất động lực làm việc dù năng lực tốt.
Dễ nổi nóng, quá nhạy cảm, khó kiểm soát cảm xúc trong quan hệ cá nhân.
Cảm thấy bản thân “sai sai” từ lâu nhưng không gọi tên được, luôn nỗ lực nhưng vẫn không thấy khá hơn.
Đã từng được chẩn đoán nhầm là trầm cảm hoặc lo âu, nhưng điều trị không hiệu quả dứt điểm.
Việc chẩn đoán ADHD ở người lớn không thể tự thực hiện tại nhà, mà cần thông qua các công cụ đánh giá chuẩn hóa và sự phân tích lâm sàng từ chuyên gia tâm lý – tâm thần. Phát hiện sớm không chỉ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản thân, mà còn mở ra hướng điều chỉnh hiệu quả để sống cân bằng và chủ động hơn.
Kết luận
ADHD ở người trưởng thành không hiếm gặp mà chỉ là đã im lặng quá lâu. Và việc được chẩn đoán muộn không đồng nghĩa với việc đã quá trễ. Ngược lại, đó có thể là bước ngoặt giúp bạn hiểu rằng: những khó khăn trước giờ không phải lỗi của bạn mà là cơ chế hoạt động đặc biệt của não bộ, hoàn toàn có thể thích nghi và phát triển nếu được hỗ trợ đúng cách.
Tại Văn phòng Tư vấn và Trị liệu Tâm lý Hồng Thu, chúng tôi đồng hành cùng người trưởng thành đang đối mặt với những khó khăn về tập trung, cảm xúc và tổ chức cá nhân, bao gồm cả các trường hợp nghi ngờ mắc ADHD.
Bạn sẽ nhận được:
Đánh giá tâm lý chuyên sâu, dựa trên công cụ quốc tế và phỏng vấn lâm sàng
Trị liệu cá nhân 1:1, tập trung vào kiểm soát cảm xúc, kỹ năng điều hành và tổ chức cuộc sống
Tham vấn tâm lý từ xa, linh hoạt với người bận rộn hoặc ở xa
Nếu bạn đã sống chung với những dấu hiệu này suốt nhiều năm, đừng ngần ngại thêm nữa. Hành trình hiểu và phát triển bản thân có thể bắt đầu từ một buổi trò chuyện với chuyên gia. Liên hệ chúng tôi tại đây.
Những câu hỏi thường gặp về ADHD ở người lớn
ADHD ở người lớn có khác gì so với trẻ em?
Có. Trẻ em thường biểu hiện rõ ràng qua hành vi tăng động, nghịch ngợm, khó ngồi yên. Trong khi đó, ADHD ở người trưởng thành thường “ẩn” hơn, biểu hiện qua mất tập trung, trì hoãn, rối loạn cảm xúc, thiếu tổ chức nhưng ít khi có hành vi tăng động rõ rệt.
Có thể mắc ADHD ở tuổi trưởng thành không?
ADHD không khởi phát ở tuổi trưởng thành mà bắt đầu từ nhỏ và kéo dài đến lớn. Tuy nhiên, nhiều người không được chẩn đoán khi còn bé, nên chỉ phát hiện khi lớn lên, đối mặt với áp lực công việc, gia đình hoặc các vấn đề cảm xúc.
ADHD ở người lớn có thể tự hết không?
Không. ADHD là rối loạn phát triển thần kinh mạn tính, không tự biến mất theo thời gian. Tuy nhiên, người mắc có thể học cách thích nghi và kiểm soát tốt nếu được chẩn đoán và hỗ trợ đúng phương pháp.
ADHD ở người trưởng thành có thể điều trị bằng thuốc không?
Có. Trong một số trường hợp, bác sĩ chuyên khoa có thể kê đơn thuốc điều trị ADHD như thuốc kích thích hoặc không kích thích. Tuy nhiên, điều trị hiệu quả nhất là kết hợp giữa thuốc, trị liệu tâm lý và huấn luyện kỹ năng cá nhân.
Làm sao để biết chắc mình có mắc ADHD?
Bạn cần được đánh giá bởi chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần. Việc tự đánh giá trên mạng chỉ mang tính tham khảo. Chẩn đoán chính thức cần kết hợp giữa các bảng hỏi chuẩn hóa, phỏng vấn lâm sàng và quan sát chức năng hoạt động hàng ngày.
Người lớn mắc ADHD có thể sống bình thường không?
Hoàn toàn có thể. Khi hiểu rõ cách não bộ của mình vận hành, và được hỗ trợ đúng, người trưởng thành mắc ADHD vẫn có thể học tập, làm việc hiệu quả và duy trì các mối quan hệ tích cực như bất kỳ ai.
